Ανακαλύπτοντας το νόημα πίσω από την παιδική ζωγραφιά

Κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα σημειώθηκε ενδιαφέρον για τις συναισθηματικές όψεις της εικαστικής έκφρασης των παιδιών, κυρίως μέσα από τις ανθρωπιστικές επιστήμες και την εικαστική θεραπεία. Η ζωγραφική αναγνωρίζεται αναμφισβήτητα ως ένας από τους σημαντικότερους τρόπους έκφρασης που διαθέτουν τα παιδιά και έχει επανειλημμένα συνδεθεί με την αποτύπωση της προσωπικότητας και των συναισθημάτων τους. Θεωρείται ότι οι ζωγραφιές των παιδιών αντανακλούν τον εσωτερικό τους κόσμο, απεικονίζουν ποικίλα συναισθήματα και στοιχεία που αφορούν την ψυχολογική κατάσταση και το διαπροσωπικό ύφος. Παρόλο που τα παιδιά μπορεί να χρησιμοποιούν τη ζωγραφική για να εξερευνήσουν, να επιλύσουν προβλήματα ή απλώς να δώσουν μορφή σε ιδέες, κατά γενική ομολογία η εικαστική έκφραση είναι αποκλειστικά προσωπική δήλωση, που περιέχει νοήματα που αντιπροσωπεύουν πολλές διαφορετικές πλευρές του δημιουργού τους.

Το συναισθηματικό περιεχόμενο της ζωγραφικής των παιδιών

Για να αρχίσει κανείς να κατανοεί το συναισθηματικό περιεχόμενο των παιδικών σχεδίων, θα πρέπει πρώτα να σέβεται τη δημιουργική τους εργασία για την πολυπλοκότητά της. Είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς με πιο τρόπο τα παιδιά της πρώιμης παιδικής ηλικίας εκφράζουν τα συναισθήματα μέσα στα σχέδιά τους, καθώς το συναίσθημα είναι γι΄αυτά μια αφηρημένη έννοια. Για να καταλάβουμε λοιπόν το συμβολικό περιεχόμενο των αυθόρμητων εικαστικών εκφράσεων των παιδιών, είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε και κάποια δομικά στοιχεία, όπως οι γραμμές, το σχήμα, το χρώμα, το μέγεθος και η συνολική οργάνωση του σχεδίου.

Το χρώμα

Αναλυτικά, με την πάροδο του χρόνου σημειώθηκε μεγάλο ενδιαφέρον για τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά χρησιμοποιούν στα σχέδιά τους το χρώμα για να εκφράσουν ένα συναίσθημα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η χρήση του χρώματος εξαρτάται από το συγκεκριμένο επίπεδο ανάπτυξης του παιδιού. Επίσης πολλά έχουν γραφτεί για τη σημασία των χρωμάτων σε σχέση με τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού. Για παράδειγμα, το κόκκινο θεωρείται το χρώμα που αντιπροσωπεύει τα πιο έντονα συναισθήματα, εκφράζει επιθετικότητα, θυμό και συσχετίζεται με θέματα ζωτικής σημασία, καυτά προβλήματα, αρνητικά και έντονα συναισθήματα ή κίνδυνο. Το κόκκινο επίσης αποδίδει και το πάθος, την αγάπη και την εκφραστικότητα. Το καθαρό κίτρινο συνδέεται γενικά με την ενέργεια, με το φως και με τα θετικά συναισθήματα, ενώ το μπλε με αισθήματα ηρεμίας ή με κατάθλιψη, καθώς και με έννοιες που αναφέρονται στο νερό ή στον ουρανό. Η υπερβολική χρήση του μαύρου φαίνεται πως σχετίζεται με αρνητικούς συνειρμούς, όπως αρνητικές σκέψεις, απειλή ή φόβο. Μερικές φορές όμως ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά χειρίζονται το χρώμα αντιβαίνει τα δεδομένα, λόγω πολιτισμικών διαστάσεων και προσωπικών νοημάτων. Πιο συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε πως τα παιδιά που έπασχαν από κατάθλιψη, χρησιμοποίησαν περισσότερα χρώματα στα σχέδιά τους, παρά μαύρο ή μονόχρωμο συνδυασμό.

Το μέγεθος

Το σχετικό μέγεθος των αντικειμένων, ιδίως των ανθρώπινων μορφών, θεωρείται ότι έχει συναισθηματική σημασία. Όλα σχεδόν τα κείμενα που αναφέρονται στα σχέδια των ειδικών εργαλείων, συμφωνούν ότι το μέγεθος της ανθρώπινης φιγούρας είναι ιδιαίτερα σημαντικό και σχετίζεται με την αυτοεκτίμηση ή το αίσθημα της προσωπικής επάρκειας. Μερικές φορές τα παιδιά ζωγραφίζουν μικρές φιγούρες μόνο και μόνο γιατί θέλουν να κρυφτούν από τους μεγάλους. Η πεποίθηση αυτή βασίζεται στην υπόθεση ότι τα παιδιά εκφράζονται συμβολικά μέσα από τα σχέδιά τους και ότι, όταν κληθούν να ζωγραφίσουν έναν άνθρωπο, δημιουργούν την εικόνα του εαυτού τους.

Συναισθηματικό περιεχόμενο

Ζωγραφίζοντας την οικογένεια

Πολλοί επαγγελματίες ψυχικής υγείας πιστεύουν πως οι ζωγραφιές αυτού του είδους προσφέρουν πληροφορίες για την οικογένεια, αν κριθούν από το περιεχόμενο, την τοποθέτηση, το μέγεθος των μορφών και τη διαδικασία κατασκευής του σχεδίου. Η σειρά των μορφών της οικογένειας και τα οπτικά όρια μπορεί να προσφέρουν κάποιες ενδείξεις για το πως τα παιδιά αντιλαμβάνονται τις οικογενειακές τους σχέσεις. Για παράδειγμα, όταν ένα παιδί ζωγραφίζει τον εαυτό του απομονωμένο ή όταν διαχωρίζεται από την υπόλοιπη οικογένεια, πιστεύεται ότι δείχνει την προσπάθεια του να αποφύγει τους άλλους, όμως μερικά παιδιά με αυτό το χαρακτηριστικό εκφράζουν την αναζήτηση ασφάλειας. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί απλώς να δηλώνουν την επιθυμία ή την ανάγκη να έχουν το δικό τους χώρο. Τα παιδιά με καλή προσαρμογή, συλλαμβάνουν λεπτομέρειες της οικογενειακής ζωής και μοναδικά χαρακτηριστικά των γονιών, του εαυτού και των αδελφών τους. Σε αντίθεση όμως με αυτά τα παιδιά, εκείνα που βιώνουν άγχος ή αντιμετωπίζουν οικογενειακά προβλήματα, δυσκολεύονται να ζωγραφίσουν την οικογένειά τους ή νιώθουν δισταγμό ο οποίος μπορεί να πηγάζει από ανασφάλεια, αρνητικά συναισθήματα ή φόβο για συνέπειες από την αποκάλυψη οικογενειακού μυστικού. Τα παιδιά που βίωσαν χωρισμό ή απώλεια συγγενικού προσώπου, μπορεί να νιώθουν προβληματισμένα για το ποια άτομα μπορεί να συμπεριλάβουν στη ζωγραφιά τους.

Τα σχέδια των σπιτιών και οι διαπροσωπικές διαστάσεις

Πολλά επίσης έχουν γραφτεί για την ψυχολογική σημασία των σχεδίων των σπιτιών και των επιμέρους χαρακτηριστικών τους, που σχετίζονται με γνωρίσματα της προσωπικότητας και με ψυχολογικά προβλήματα. Μεγάλη σημασία έχει δοθεί επίσης σε ιδιαίτερα γνωρίσματα, όπως πόρτες, παράθυρα και καμινάδες με ή χωρίς καπνό. Οι καμινάδες για παράδειγμα, εγείρουν πολλές ερωτήσεις. Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό έχει συνδεθεί με τη διαπροσωπική ζεστασιά, μεταξύ των μελών της οικογένειας, ενώ ο καπνός της καμινάδας με θυμό και με εσωτερική ένταση είτε σε ατομικό είτε σε διαπροσωπικό επίπεδο. Τα αιωρούμενα κτίσματα, παρουσιάζονται επίσης σε παιδικά σχέδια. Κατά κανόνα, τα πολύ μικρά παιδιά, ζωγραφίζουν σπίτια χωρίς να νοιάζονται για το που θα τα τοποθετήσουν. Συνήθως δεν είναι ασυνήθιστο να δει κανείς ένα σπίτι χωρίς έδαφος ή ένα άλλο ζωγραφισμένο ανάποδα. Τα παιδιά που προέρχονται από βίαια σπίτια ή δεν έχουν μόνιμη κατοικία, ζωγραφίζουν σπίτια τα οποία αιωρούνται πάνω από τη γραμμή του εδάφους ή βρίσκονται σ’ ένα λαβύρινθο από γραμμές ή έχουν χτυπηθεί από τυφώνα ή ανεμοστρόβιλο.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε πως η μελέτη των παιδικών σχεδίων έχει αρκετά μακρά παράδοση στους τομείς της ψυχιατρικής, της ψυχολογίας και της εκπαίδευσης. Εάν και εφόσον ένας γονιός σκοπεύει να ανακαλύψει το νόημα που κρύβεται πίσω από τις ζωγραφιές του/ων παιδιού/παιδιών του, είναι απαραίτητο να συμβουλευτεί έναν ειδικό επαγγελματία, ο οποίος θα λάβει υπόψη το αναπτυξιακό, το γνωστικό και το συναισθηματικό επίπεδο του παιδιού καθώς και τους περιβαλλοντικούς και οικογενειακούς παράγοντες. Όλες αυτές οι απόψεις θα βοηθήσουν τον επαγγελματία να ανταποκριθεί καλύτερα και να κατανοήσει το μήνυμα που θέλει να δώσει το παιδί μέσα από το ζωγραφιά του.