Mάθετε να ζητάτε αυτά που θέλετε ή ένας δρόμος για υγιείς και ανθρώπινες σχέσεις

«Να είστε δίκαιοι με τους άλλους, αλλά να επιμένετε έως ότου γίνουν και εκείνοι δίκαιοι μαζί σας»
Alan Alda

Έχετε βρεθεί ποτέ στη θέση να νιώσετε πως θέλετε να πείτε «όχι», σε κάτι που σας ζητήθηκε, αντί να πείτε «ναι»;

Δυσκολευτήκατε ποτέ να εκφράσετε το συναίσθημά σας σε κάτι που σας ενόχλησε και σας αδίκησε;

Υπήρξαν φορές που όταν δεν μπορέσατε να χειριστείτε μια κατάσταση αποτελεσματικά, να χάσετε τον έλεγχο ή και να θυμώσετε;

Νιώσατε ποτέ να σας αντιμετωπίζουν με περιφρόνηση χωρίς εσείς να μπορείτε να υπερασπιστείτε το δίκιο σας;

Εάν κάποιο από τα παραπάνω παραδείγματα σας φαίνεται γνώριμο και οικείο, τότε μάλλον χρειάζεται να επανελέγξετε το κατά πόσο είστε διεκδικητικοί τόσο ως προς τον εαυτό σας όσο και ως προς τους άλλους.

Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι σχετίζονται και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Όταν μάλιστα θα πρέπει να μπορούν να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες τους καθώς και οι στόχοι τους για τη ζωή χωρίς να γίνονται βάρος σε άλλους, τότε μιλάμε για διεκδίκηση. Ωστόσο, αυτού του είδους τη δεξιότητα, δεν τη συναντάμε πάντα σε όλους τους ανθρώπους, επομένως κάποιοι χρειάζεται να την αναπτύξουν .

Τι σημαίνει «διεκδικώ αυτά που θέλω;»

Η διεκδικητική συμπεριφορά αφορά τον τρόπο εκείνο της επικοινωνίας, όπου το άτομο μπορεί να εκφράσει τις ανάγκες και τα «θέλω» του υποστηρίζοντας τον εαυτό του, ενώ παράλληλα δεν καταπατά τα δικαιώματα των άλλων ανθρώπων. Το διεκδικητικό άτομο, θέτει ξεκάθαρα τα συναισθήματά του με ειλικρίνεια και σαφήνεια, αναγνωρίζοντας κάτω από ποια συναισθηματική κατάσταση βρίσκεται κάθε φορά, εκφράζοντάς τα, τόσο λεκτικά όσο και μη λεκτικά μέσα από ένα μεγάλο εύρος συναισθημάτων. Μέσα από τη διεκδικητική συμπεριφορά, το άτομο, θέτει προτεραιότητες στη ζωή του με βάσει τα δικά του κριτήρια και είναι σε θέση να μπορεί να πάρει αποφάσεις και να κάνει επιλογές, γνωρίζοντας τις ευθύνες και ταυτόχρονα τα δίκαια των άλλων. Βασική προϋπόθεση για να είναι κάποιος διεκδικητικός, είναι να αποδίδονται όλα τα παραπάνω χωρίς ιδιαίτερο άγχος ή ενοχές.

Υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι επικοινωνίας, ο παθητικός, ο διεκδικητικός και ο επιθετικός τύπος ανθρώπου.

Από τη μία μεριά, το άτομο που επιλέγει την παθητική στάση, βρίσκεται σε ένα συνεχές άγχος για το πώς θα εκφράσει τη γνώμη του, με αποτέλεσμα να τείνει να «κρατάει» μέσα του τα συναισθήματά του. Είναι το άτομο που θα υποχωρήσει εύκολα από τις θέσεις του και θα δυσκολευτεί αρκετά να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Βασικό του μέλημα ή πρόθεση είναι να ευχαριστεί τους άλλους.

Από την άλλη μεριά, το επιθετικό άτομο, συνήθως ικανοποιεί τις ανάγκες του αλλά πολύ συχνά σε βάρος των άλλων. Κινείται σε ένα πλαίσιο θυμού και ανωτερότητας σε σχέση με τους άλλους και δεν υποστηρίζει τον αμοιβαίο σεβασμό. Συχνά κυριαρχεί στις συζητήσεις και μονοπωλεί το ενδιαφέρον, χωρίς να νοιάζεται για τους άλλους ακόμη και όταν αυθαίρετα ασκεί κριτική.

Από τους δύο παραπάνω τύπους, ο διεκδικητικός τύπος είναι ο πλέον κατάλληλος τρόπος συμπεριφοράς που εξασφαλίζει τις βάσεις για σωστή επικοινωνία, τοποθετώντας τις δύο πλευρές στην ίδια βαθμίδα.

Γιατί να αποκτήσω διεκδικητική συμπεριφορά;

• Βελτιώνει την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμησή σας
• Αναπτύσσει τις επικοινωνιακές σας δεξιότητες
• Σέβεται τα συναισθήματά σας και αποτελεί ιδανική έκφραση εαυτού
• Σέβεται τα δικαιώματα και τις ανάγκες των άλλων
• Είναι ειλικρινής και άμεση
• Φέρνει ισορροπία στις ανθρώπινες σχέσεις
• Προάγει την κοινωνική υπευθυνότητα

Και…είναι μια δεξιότητα που όλοι μπορούν να τη μάθουν!

Ξέρατε ότι:

Σύμφωνα με μελέτες, σωματικά συμπτώματα, όπως οι κεφαλαλγίες ή η κόπωση και διαταραχές του γαστρεντερικού συστήματος, αλλά και δερματικές παθήσεις και άσθμα, μπορεί να οφείλονται στην αδυναμία κάποιου να είναι διεκδικητικός. Μαθαίνοντας να λειτουργείται περισσότερο διεκδικητικά, έχετε πολύ σημαντικές πιθανότητες να αποφύγετε τέτοια ή παρόμοια συμπτώματα.

Τι μας εμποδίζει στο να είμαστε διεκδικητικοί;

Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που κάνουν ένα άτομο μη-διεκδικητικό.

Ένας από τους βασικότερους παράγοντες, σύμφωνα με τη γνωσιακή – συμπεριφοριστική θεωρία, αποτελεί ο τρόπος σκέψης του ατόμου. Πιο συγκεκριμένα, μπορεί να έχει τύχει κάποια στιγμή στη ζωή σας, να παρατηρήσετε πως έχετε μια αρνητική προδιάθεση προς τον εαυτό σας. Σε αυτή την περίπτωση είσαστε λιγότερο διεκδικητικοί και πιθανότατα η αυτοεκτίμησή σας να έχει μειωθεί αισθητά, με αποτέλεσμα να υπάρχει η τάση ότι όλα κινούνται σε αρνητική τροχιά. Όταν υπάρχει αυτή η συμπεριφορά προς τον εαυτό, συνήθως νιώθετε ευάλωτοι με αποτέλεσμα να μην μπορείτε να χειριστείτε τις καταστάσεις που προκύπτουν. Αυτό έχει ως συνέπεια να σας συμπεριφέρονται και οι άλλοι με τον αντίστοιχο τρόπο, δηλαδή να αντανακλάτε αυτή την αρνητική αίσθηση που έχετε για τον εαυτό σας. Αντίθετα, όταν νιώθετε αξιοπρέπεια και σεβασμό, η αυτοεκτίμησή σας είναι σαφώς βελτιωμένη και τότε μπορείτε να θέσετε και τις ανάγκες σας πιο ξεκάθαρα προς τους άλλους. Αυτό σημαίνει πως και εκείνοι αντίστοιχα εκτιμούν αυτή την ειλικρίνεια συναισθημάτων και την ανταποδίδουν με σεβασμό στο πρόσωπό σας.

Επίσης, ένα άλλος παράγοντας που δυσκολεύει τη διεκδίκηση, είναι ο φόβος των συνεπειών, ότι θα φερθούμε εγωιστικά προς τους άλλους εάν υποστηρίξουμε τη γνώμη μας και ότι οι άλλοι μπορεί να μας κρίνουν αρνητικά ή μπορεί και να θυμώσουν μαζί μας. Αντίστοιχα, και οι ενοχές κινούνται στην ίδια βάση, ότι ίσως να μην έχουμε το δικαίωμα να εκφράσουμε αυτά που θέλουμε στους άλλους. Ωστόσο, εδώ βρισκόμαστε μπροστά στη διαιώνιση ενός φαύλου κύκλου συναισθημάτων, με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε σε αδράνεια και προοδευτικά σε μία αδυναμία διεκδίκησης.

Πώς να βελτιώσετε τη διεκδικητικότητά σας μέσα από απλούς τρόπους:

Θέληση για αλλαγή

Βασική προϋπόθεση για να γίνετε πιο διεκδικητικοί, είναι να αναγνωρίσουμε στον εαυτό μας την ανάγκη για αλλαγή. Όταν συνειδητοποιήσουμε πως είτε είμαστε αρκετά ανεκτικοί και υποχωρητικοί στις θέσεις μας προς τους άλλους, ή αρκετά επιθετικοί και εγωκεντρικοί, τότε χρειάζεται να αρχίσουμε να παρατηρούμε τη συμπεριφορά μας. Μην ξεχνάτε πως η διεκδικητικότητα είναι ο τρόπος εκείνος επικοινωνίας, μέσα από τον οποίο το άτομο γνωρίζει και διεκδικεί δυναμικά τα δικαιώματα και τα θέλω του χωρίς να υποτιμά τα δίκαια των άλλων.

Προσωπικό ημερολόγιο βελτίωσης

Μέσα από την καταγραφή των καθημερινών καταστάσεων έχετε την δυνατότητα να εντοπίσετε τις περιοχές όπου εμφανίζεται περισσότερο το πρόβλημα (π.χ. εργασιακός χώρος, οικογένεια, φίλοι, άτομα μεγαλύτερης/μικρότερης ηλικίας, άνδρες/γυναίκες, κ.ά.) και να ιεραρχήσετε τις δυσκολίες. Ένα προσωπικό ημερολόγιο βελτίωσης, μπορεί να σας συνοδεύει καθημερινά, έτσι ώστε να μπορείτε να παρατηρείτε τις στάσεις, τις συμπεριφορές και τα εμπόδια που σας παρουσιάζονται και να βλέπετε την εξέλιξή σας.

Παρατηρήστε τη μη λεκτική σας επικοινωνία (ή αλλιώς τι λέει το σώμα σας)

Η συστηματική παρατήρηση της συμπεριφοράς, οδήγησε αρκετούς επιστήμονες να καταλήξουν στο ότι υπάρχουν πολύ σημαντικά στοιχεία που συμβάλλουν στην ενίσχυση της διεκδικητικότητας. Ορισμένα από τα βασικότερα είναι τα εξής: η απευθείας επαφή με το βλέμμα, η δυναμική και ευθυτενής στάση σώματος, οι εκφράσεις του προσώπου που είναι απόλυτα εναρμονισμένες με το μήνυμα που μεταφέρετε, όπως και ο σταθερός και σίγουρος τόνος φωνής, αλλά και η ικανότητα να ακούμε με προσοχή και όχι με βιασύνη ή αδιαφορία το συνομιλητή μας, είναι ορισμένα πολύ σημαντικά συστατικά που βελτιώνουν τη διεκδικητική μας συμπεριφορά.

Αντιμετωπίστε αρχικά την κατάσταση στη φαντασία

Φέρτε στο μυαλό σας μια κατάσταση που σας δυσκολεύει. Πριν έρθετε αντιμέτωποι με την πραγματική κατάσταση, σχεδιάστε αυτά που θέλετε να πείτε, με πιο τρόπο και ποια σειρά. Έπειτα φανταστείτε τις δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν και προετοιμαστείτε κατάλληλα. Με την άσκηση στη φαντασία, έχετε ένα ξεκάθαρο πλάνο κινήσεων, το οποίο σας προσφέρει περισσότερη αυτοπεποίθηση και λιγότερο άγχος.

Χρησιμοποιήστε πρώτο πρόσωπο

Εκφράσεις όπως: «Αισθάνομαι ότι….», «Πιστεύω εκείνο…νιώθω ότι…θα ήθελα να…», «Έχω μια διαφορετική θέση για το θέμα…», δίνουν ένα ξεκάθαρο μήνυμα στο συνομιλητή μας για τις θέσεις μας καθώς και τα συναισθήματά μας, σεβόμενοι το πρόσωπο που έχουμε απέναντί μας και θέτοντας τα όρια μας στη συζήτηση.

Ενώ ένα μήνυμα στο δεύτερο πρόσωπο, π.χ. «Δεν πρέπει να το κάνεις αυτό» ή «Είσαι εγωιστής», δίνει μία άλλη χροιά, περισσότερο επιθετική που είναι πιθανότερο να προκύψουν πολλών ειδών αντιπαραθέσεις.

Όταν μένουμε στη θέση μας

Όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε δυσκολότερες καταστάσεις και ανθρώπους οι οποίοι θέλουν να μας αποπροσανατολίσουν ή να μας κάνουν να αλλάξουμε γνώμη, τότε χρησιμοποιούμε την επανάληψη των θέσεων και των συναισθημάτων μας επιμένοντας, με τις ίδιες σχεδόν εκφράσεις (π.χ.«Λυπάμαι, καταλαβαίνω ότι το χρειάζεσαι, αλλά δεν μπορώ να σου το δανείσω», «Μα σου υπόσχομαι ότι θα το προσέχω», «Λυπάμαι, το κατανοώ αλλά δεν μπορώ να σου το δανείσω»).

Αγνοούμαι επιλεκτικά

Η τεχνική αυτή έχει μια πιο περίπλοκη διαδικασία, διότι θα πρέπει να επιλέξουμε τι πραγματικά θέλουμε να αγνοήσουμε. Το διεκδικητικό άτομο δεν απαντά σε θέματα όπως άδικη κριτική ή προσβολές, αλλά μόνο σε θέσεις που δεν εμπεριέχουν αδικία ή ενοχή (π.χ. «Έχεις ήδη καθυστερήσει 20 λεπτά για τη συνάντηση μας, καλά είσαι τόσο αδιάφορος;», «Ναι, έχεις δίκιο, άργησα»).

Θυμός και πως τον αντιμετωπίζουμε

Ο θυμός είναι ένα πολύ σοβαρό συναίσθημα, το οποίο όμως μπορεί να γίνει καταστρεπτικό για την επικοινωνία με τους άλλους. Φροντίστε να κάνετε διάλογο, μόνο όταν έχετε τον έλεγχο των συναισθημάτων σας και μπορείτε να υποστηρίξετε τις θέσεις σας. Αντίστοιχα, εξηγήστε πως το ίδιο χρειάζεται να ζητάτε και από τους άλλους (π.χ. «Όταν ηρεμήσεις έλα να κουβεντιάσουμε»).

Συμπερασματικά, η διεκδικητική συμπεριφορά είναι μια ιδιαίτερα σημαντική δεξιότητα, που συντελεί στην προσωπική βελτίωση του ατόμου.

Στο σημερινό άρθρο παρουσιάστηκαν μόνο κάποιες βασικές πλευρές. Ωστόσο, εάν εξασκηθείτε αρκετά στις παραπάνω πρακτικές, έχετε πολύ καλές πιθανότητες να ασκήσετε μια καλή διεκδικητική συμπεριφορά και να νιώσετε πως μπορείτε να ζητήσετε αυτά που θέλετε!

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Υγεία – Ευεξία», τεύχος 75, Καλοκαίρι 2011.