Χτίζοντας την αυτοεκτίμηση των παιδιών

Όλοι οι γονείς θέλουμε τα παιδιά μας να είναι χαρούμενα, να πιστεύουν στον εαυτό τους και να έχουν αυτοπεποίθηση. Η βάση αυτών των συναισθημάτων είναι η υγιής και υψηλή αυτοεκτίμηση.

Τι είναι η αυτοεκτίμηση

Η αυτοεκτίμηση ορίζεται ως η εικόνα που έχει ο καθένας για τον εαυτό του και η αίσθηση της αξίας του. Η εικόνα του εαυτού σχηματίζεται από το τι αντιλαμβανόμαστε οι ίδιοι ότι είμαστε, αλλά και από τα στοιχεία που λαμβάνουμε από τους άλλους, δηλαδή τι εικόνα έχουν οι άλλοι για εμάς. Αυτή η σύνθετη εξίσωση είναι ιδιαίτερα κρίσιμη και ουσιαστική στην ευαίσθητη βρεφική και παιδική ηλικία, την εποχή που καθορίζονται τα θεμέλια της προσωπικότητας του ανθρώπου. Για παράδειγμα, όταν ένα μικρό παιδί, καταφέρει για πρώτη φορά να περπατήσει, νιώθει τη χαρά της επιτυχίας του και έτσι σταδιακά δομεί την αυτοεκτίμησή του. Σημαντική επίδραση στην αυτοεκτίμησή του έχει ταυτόχρονα και η άποψη που θα εκφράσουν οι «σημαντικοί άλλοι», αρχικά οι γονείς του παιδιού ή έπειτα οι δάσκαλοι του στο σχολείο.

Πώς δομείται η αυτοεκτίμηση

Τα πρώτα θεμέλια, όμως, της αυτοεκτίμησης, μπαίνουν από τη βρεφική ηλικία. Από τις πρώτες ημέρες της ζωής του, το νεογέννητο βρέφος αντιλαμβάνεται εάν είναι επιθυμητό και κατ’ επέκταση, εάν «έχει αξία για να αγαπηθεί» μέσα από τη φροντίδα και την ανταπόκριση στις ανάγκες του, που είναι συγκεκριμένες και βασικές, όπως η αγκαλιά και η τροφή. Ένα βρέφος που βιώνει την αγάπη και την προσοχή της μητέρας, τη στοργή από την αγκαλιά της και τη φροντίδα της, αντιλαμβάνεται ότι αξίζει να το αγαπούν και αρχίζει να οικοδομεί υγιή αυτοεκτίμηση.

Παιδιά με αυτοεκτίμηση

Η συμπεριφορά των παιδιών αντανακλά την αυτοεκτίμηση που έχουν. Δηλαδή, ένα παιδί με υψηλή και υγιή αυτοεκτίμηση μπορεί να αντιμετωπίζει τις αποτυχίες, νιώθει υπερήφανο για τις επιτυχίες του, δρα ανεξάρτητο, αναλαμβάνει υπευθυνότητες, δεν διστάζει στις νέες προκλήσεις, μπορεί να διαχειριστεί τα συναισθήματά του και την πίεση. Ξέρει να χαίρεται τη ζωή, να είναι δημιουργικό και αισιόδοξο. Επίσης, η προσωπικότητά του είναι συγκροτημένη, έχει τον έλεγχο του εαυτού του και είναι ανθεκτικό απέναντι στις αρνητικές κριτικές των άλλων.

Αντίθετα, τα παιδιά με μειωμένη αυτοεκτίμηση διστάζουν να προσπαθήσουν νέα πράγματα, έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους, δυσκολεύονται να διαχειριστούν εντάσεις, παραιτούνται εύκολα από κάποια δραστηριότητα που θα τους δυσκολέψει και αποφεύγουν να αναλάβουν πρωτοβουλίες. Διακατέχονται περισσότερο από απαισιοδοξία για τον εαυτό του και το μέλλον τους και απογοητεύονται πιο γρήγορα για τον εαυτό τους σε σχέση με άλλα παιδιά. Επιπλέον, είναι πολύ ευάλωτα στην κριτική των άλλων και αποφεύγουν να βρίσκονται στο επίκεντρο της παρέας ή μιας ομάδας.

Η βάση όμως των αισθημάτων αυτών, είναι ότι τα παιδιά με αυτοεκτίμηση νιώθουν ότι είναι σημαντικά για τους γονείς και τους ανθρώπους γύρω τους και ότι οι γονείς και οι άνθρωποι αυτοί τα αγαπούν και τα αποδέχονται. Τα παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση, ωστόσο, αισθάνονται την έλλειψη αποδοχής και αγάπης από τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη.

Πώς καλλιεργείται η αυτοεκτίμηση

Αντίθετα με ότι θα πίστευε κανείς, η αυτοεκτίμηση καλλιεργείται όταν τα παιδιά εμπλέκονται σε δραστηριότητες που απαιτούν συνεργασία με τους άλλους και όχι σε δραστηριότητες με έντονο ανταγωνισμό. Αυτό συμβαίνει, επειδή όταν το παιδί πρέπει να συνεργαστεί με άλλα παιδιά που έχουν διαφορετικές ικανότητες από το ίδιο για να επιτύχουν όλα μαζί κάποιον στόχο, μαθαίνει να σέβεται και να εκτιμά τις ικανότητες των άλλων και ταυτόχρονα τις δικές του. Όταν, όμως, τα παιδιά εμπλέκονται σε δραστηριότητες όπου έχουν έντονο ανταγωνιστικό στοιχείο, λειτουργούν πιο συγκεντρωτικά και αρχίζουν το «κυνήγι της πρωτιάς», ενώ υιοθετούν τη λογική πως μόνο ο πρώτος ή ο καλύτερος (ή ο πιο δυνατός ή ο πιο γρήγορος) θα χαίρει εκτίμησης από τους άλλους. Και συνεπώς, όσοι δεν είναι πρώτοι, δεν απολαμβάνουν και δεν αξίζουν θετικά συναισθήματα από τους άλλους. Έτσι, το παιδί μπαίνει στη λογική αυτού του διπόλου, πρώτος=αγαπητός, θαυμαστός – δεύτερος =αδιάφορος, ανάξιος. Αυτός ο τρόπος σκέψης οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και άγχος, καθώς το παιδί αντιλαμβάνεται πως για να εμπνεύσει στους άλλους τα συναισθήματα για τα οποία διψάει, θα πρέπει να καταβάλει κάθε προσπάθεια να είναι πρώτο εκείνο. Εκτός από το ότι το παιδί θα χάσει την ευχαρίστηση που προσφέρει η κάθε δραστηριότητα προσπαθώντας με αγωνία για την απόλυτη επιτυχία, συχνά, οδηγείται σε μη ρεαλιστικούς στόχους, κάτι που είναι κατανοητό, καθώς δεν μπορούν όλοι να είναι πρώτοι και ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικές ικανότητες και ταλέντα, διαφορετικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.

Γενικότερα, όταν αντιμετωπίζουμε τα παιδιά με σεβασμό και αξιοπρέπεια θέτουμε ένα πρότυπο για τον τρόπο που θα θέλαμε τα παιδιά μας να αντιμετωπίζουν τον εαυτό τους, εμάς και τους άλλους. Όταν βοηθάμε τα παιδιά να βάλουν τον εαυτό τους στη θέση κάποιου άλλου, να αναγνωρίσουν και να αποδεχτούν τα συναισθήματά τους, ανοίγουμε το δρόμο προκειμένου να γίνουν ώριμοι και ευαίσθητοι ενήλικες.